Chuyển ngữ ca khúc Việt - Dễ hay khó?

Dịch thế nà chuẩn? Còn nhớ vào dịp kỷ niệm Đại lễ 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội, nhóm BSP Entertainment đã cho ra mắt CD Tình ca 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội gồm 10 bài hát về Hà Nội và Sài Gòn được chuyển ngữ sang tiếng Anh. Tuy nhiên, với những lỗi dịch thuật nghiêm trọng, ca từ máy móc, CD này đã gây nên làn sóng phản đối mạnh đến nỗi phải tự biến mất khỏi thị trường sau đó không lâu. Kiểu dịch sát nghĩa đen đã phá hỏng ý thức của nhiều ca khúc nổi danh như Hà Nội mùa vắng những cơn mưa, Hà Nội niềm tin và hy vọng, Hà Nội mùa thu, Một đời người một rừng cây, Có phải em mùa thu Hà Nội, đột Sài Gòn nhớ Hà Nội, Sài Gòn đẹp lắm!... Những bài dân ca do Phương Mỹ Chi hát đã được dịch sang tiếng Anh và tiếng Trung. Không phải đến hiện nay, các nhạc sĩ, ca sĩ mới có ý thức chuyển ngữ những ca khúc Việt Nam sang tiếng nước ngoài để truyền bá sáng tác của mình đến bạn bè quốc tế. Nhạc sĩ Nguyễn Ngọc Thiện, Dương Thụ; các ca sĩ Mỹ Linh, Thu Minh, Đức Tuấn từng chuyển và hát hoàn toàn bằng tiếng Anh các ca khúc của mình. Cũng như công việc dịch thuật chuyên nghiệp, quá trình dịch ngược cần đến sự uyển chuyển, linh động để làm sao không bị máy móc và giữ được ý thức ca khúc. Để làm được điều này cần một trình độ một mực về ngôn ngữ, về tư duy. Những trường hợp chuyển ngữ thuần tuý theo từng từ có thể gây ra những hiểu lầm về ngữ nghĩa, khiến ca khúc đi lệch ra ngoài quỹ đạo mà nó muốn chuyển tải. Về tác dụng của việc chuyển ngữ những ca khúc Việt Nam sang tiếng nước ngoài, đặc biệt là những tiếng nói thông dụng, như chúng ta đã biết, góp một phần không nhỏ vào việc đưa ca khúc đến gần hơn với khán giả ở nhiều sơn hà và bờ cõi. Khán giả chỉ có thể cảm nhận một cách sâu sắc cái hay về giai điệu, ngôn từ khi hiểu được nội dung của ca khúc. Bù lại, ca khúc ấy phải được dịch để làm sao không gây hiểu lầm, không đánh mất đi bản sắc cũng như chủ tâm của tác giả trong bản gốc. Việc dịch xuôi đã cần nghiêm túc, dịch ngược cần cẩn trọng hơn. Cố truyền bá âm nhạc Việt Bên cạnh việc hát nhạc song ngữ, đặt lời mới cho nhạc nước ngoài, việc chuyển ngữ những ca khúc Việt Nam sang tiếng nước ngoài sau một thời kì lắng xuống lại đang có dấu hiệu phục hồi. Kế hoạch dài hơi cho dự án dịch ca khúc của ca sĩ nhí hát dân ca, Phương Mỹ Chi sang tiếng Anh, Trung - 2 ngôn ngữ phổ quát trên thế giới có vẻ như là một trong những màn khởi động lại một chũm truyền bá ca khúc Việt ra nước ngoài. Còn nhớ trong chương trình The Voice phiên bản Việt Nam, vớ những ca khúc quốc tế do các thí sinh trình diễn đã được phỏng dịch hoàn toàn sang tiếng Việt và chạy đồng thời cùng với quá trình trình diễn ở góc dưới màn hình vô tuyến. Đây được xem là một cử chỉ âm nhạc tuy nhỏ nhưng lại rất văn minh, thể hiện được tinh thần mang đến cho khán giả thêm một kênh để thưởng thức trót ca khúc, đó là dịch hiểu. Cử chỉ này đã phần nào làm lắng đi miệng thế chuộng nhạc ngoại của chương trình. Điều này cũng song song đặt ra câu hỏi rằng liệu có một ngày nào đó, ở những kênh âm nhạc đặc thù, chúng ta có thể phỏng dịch ngôn ngữ mà các ca sĩ Việt đang hát, ít nhất là sang tiếng Anh ở bên dưới để kiều bào đang sinh sống ở nước ngoài, người nước ngoài ở Việt Nam và trên thế giới hiểu họ đang nghe cái gì, để đưa cái hay của ca khúc đến gần với họ hơn? Như vậy, chúng ta sẽ phục vụ được số đông người thương nhạc và cũng tỏ rõ được nhã ý mang âm nhạc của mình đến với tuốt luốt mọi người thay vì chỉ phục vụ bộ phận khán giả trong nước. Rất nhiều nước trên thế giới đã ứng dụng phương pháp không chỉ biểu hiện bài hát bằng tiếng mẹ đẻ cho người nước ngoài nghe. Họ chọn dịch hiểu, trình diễn bằng tiếng Anh, tiếng Hàn, tiếng Hoa, tiếng Thái... Miễn ca khúc đến gần hơn với khán giả, mở mang phạm vi ảnh hưởng của tác phẩm âm nhạc của các nhạc sĩ trong nước ra ngoài biên giới. Cảm thụ âm nhạc, trình độ ngoại ngữ và cả tư duy âm nhạc phóng khoáng có nhẽ là điều cấp thiết để những ca khúc thuần Việt “xuất khẩu” một cách thành công. Hải Yến