Tiền đề phát triển đô thị

Từ khi đổi mới đến nay, chúng ta đã sang 2 làn sóng phát triển thành thị. Thị thành Việt Nam - đặc biệt là các thành thị lớn như Hà Nội, TP HCM và Đà Nẵng - đã thay đổi rất nhiều về lượng lẫn chất. Tuy nhiên, sự phát triển nào cũng có hai mặt, bao hàm những nhân tố hăng hái lẫn thụ động. Năm 2013, cuộc vận động cải tổ hành chính và phát triển chính quyền đô thị, nhất là tại Hà Nội và TP HCM, bước đầu đạt được sự quan tâm, ủng hộ, do đó cần được tiếp tục cụ thể hóa. Sự thay đổi của gương mặt và không gian tỉnh thành thường trình diễn.# Khá rõ tình hình và trình độ phát triển của thành thị đó cũng như chừng độ quản lý và lãnh đạo hiệu quả của chính quyền địa phương. Trước thềm năm mới 2014, chúng ta hãy cùng nhau coi xét 3 định hướng chiến lược mà một chính quyền thị thành cần phải đạt được trong điều kiện thực tiễn bây chừ. Đó cũng sẽ là tiền đề quan trọng cho những thay đổi chiến lược trong phương pháp quản lý và phát triển thành thị tại Việt Nam. 1. Trong những cuộc bàn thảo, hồ hết các vấn đề đều xoay quanh những chi tiết như tổ chức HĐND, bộ máy quản lý, quy hoạch, thu ngân sách… Song, vấn đề cội rễ mang tính chất quyết định sự thành công của một chính quyền thành thị chính là việc làm sao nâng cao hiệu quả của một chính quyền do dân và vì dân. Nói cách khác là nâng cao quyền hạn và ảnh hưởng trực tiếp của người dân đối với môi trường sống và phát triển thành thị, chuẩn y lá phiếu bầu của họ dành cho các nhà lãnh đạo địa phương. Lãnh đạo các tỉnh thành có bổn phận chẳng những trong việc nâng cao chất lượng, điều kiện sống và làm việc của người dân địa phương mà còn phải tạo được dấu ấn trong từng nhiệm kỳ. Để có những nhà lãnh đạo thành thị hiểu rõ các vấn đề của cộng đồng và giải quyết hiệu quả những đề nghị của cộng đồng, cần tổ chức tranh cử các chức vụ chủ chốt. Trong đó, nhà lãnh đạo tương lai phải đưa ra đề cương hoạt động chủ đạo của mình nếu thắng cử. Ảnh: Hữu Dũng Trong điều kiện thực tại và pháp luật hiện hành tại Việt Nam, sau khi người dân bầu HĐND, HĐND có thể tổ chức cho khoảng 3-4 nhóm tranh cử các chức phận chủ toạ và phó chủ toạ UBND. Mỗi nhóm phải đưa ra đề cương hoạt động về mọi mặt của thành phố trong nhiệm kỳ. Nhóm được phiếu bầu cao nhất sẽ nhận lãnh các chức phận then chốt (chủ toạ, phó chủ tịch) trong UBND, được miễn nhiệm công việc trong HĐND. Nhóm về nhì sẽ nhận lãnh các chức phận then chốt trong HĐND, có chức năng phản biện và giám sát các hoạt động của UBND. 2. Với một cơ chế như trên, chủ toạ UBND và chủ tịch HĐND sẽ mang nghĩa vụ cá nhân chủ nghĩa nhiều hơn. Thành ra, cơ chế quản lý các nhà lãnh đạo này cũng phải thay đổi để bảo đảm quyền hạn và bổn phận tương ứng với chức vụ được giao. Cơ cấu chính quyền địa phương theo cơ chế UBND - HĐND bây giờ vẫn còn mang thuộc tính nghĩa vụ tập thể cao với những ưu, lỗi riêng. Việc thực thi văn hóa từ nhiệm thiếu khả thi khi các nhà lãnh đạo cốt lõi (chủ toạ, phó chủ tịch UBND; giám đốc, phó giám đốc sở, ngành) không có quyền hạn cân xứng với nghĩa vụ, vẫn phải tuân theo cơ cấu bổn phận tập thể của UBND. Tỉ dụ, nhiều người thường cho rằng chúng ta thiếu nhạc trưởng điều hành sự phối hợp của các sở, ngành liên tưởng trong việc phát triển thành phố. Thực ra, chúng ta đã có người thực hiện công việc này từ lâu với chức danh phó chủ tịch túc trực UBND, chịu nghĩa vụ lãnh đạo một hội đồng về phát triển thị thành và môi trường gồm các sở: xây dựng, quy hoạch kiến trúc, liên lạc vận tải, tài nguyên và môi trường… Điều cần làm là trao quyền hạn ứng với bổn phận cá nhân của chức danh này. Vai trò nhà soạn nhạc tổng phổ giao hưởng của chủ tịch UBND cũng quan yếu không kém. Đó là người chịu nghĩa vụ chính trong việc lãnh đạo và vạch ra chiến lược phát triển về mọi mặt của đô thị trong nhiệm kỳ cũng như trong kế hoạch dài hạn. Chúng ta không nên ngại giao nhiều quyền hạn cho một đôi cá nhân chủ nghĩa lãnh đạo nếu việc đó xứng với nghĩa vụ, nhất là khi chúng ta xây dựng được cơ chế giám sát và đánh giá hiệu quả công việc của các nhà lãnh đạo then chốt này để tránh tình trạng lạm quyền cá nhân. Ngoài ra, để tránh những bất cập của tư duy nhiệm kỳ, các chiến lược và chủ trương, chính sách lớn của thành phố nếu đã được HĐND - UBND chuẩn y thì chẳng thể đổi thay tùy ý mỗi khi thay đổi nhiệm kỳ lãnh đạo. Trừ phi, các nhà lãnh đạo mới chứng minh được với HĐND - UBND về sự cần thiết phải thay đổi. 3. Sau hơn 20 năm đổi mới, chuyển hướng sang cơ chế quản lý kinh tế thị trường định hướng XHCN, một phần không nhỏ cơ cấu quản lý đô thị hiện vẫn còn mang nặng thuộc tính kinh tế kế hoạch giao hội, gây không ít khó khăn cho việc phát triển kinh tế, phát triển đô thị. Việc đổi mới cơ cấu và tổ chức chính quyền đô thị như trên đáp ứng nhiều mục tiêu cụ thể, giúp công cuộc phát triển đô thị trong cả nước hiệu quả hơn, hợp hơn với tư duy kinh tế thị trường định hướng XHCN. Trong đó, bộ máy hành chính có thể được tinh giảm để các nhà lãnh đạo có quyền quyết định nhanh và ngay tức khắc nhiều vấn đề quan trọng của thị thành, đồng thời chịu trách nhiệm ứng với quyết định này. Mô hình chính quyền thành phố sẽ tụ hợp quản lý ở cấp đô thị. Trong đó, quốc gia chỉ làm chức năng quản lý, đề ra chính sách hợp lý, khuyến khích người dân tham gia phát triển thành thị, hạn chế được tình trạng cắt khúc trong hệ thống chính quyền và sự bao cấp của chính quyền trung ương cũng như sự trì trệ của chính quyền cấp cơ sở, giảm bớt hội họp. Các quyết định của UBND đô thị cũng thực hiện nhanh hơn, thủ tục hành chính sẽ giảm bớt nhờ được phân cấp rõ. Việc trao quyền tự quản cho địa phương là một trong những nguyên tố không thể thiếu nếu muốn xây dựng chính quyền thành phố. Tự quản không chỉ về chính sách mà còn phải được quyền tự quyết định ngân sách. Chính quyền trung ương nên buông bớt nghĩa vụ, chỉ cần tạo ra những khung luật để chính quyền địa phương tự vận hành. Bởi lẽ, có những vấn đề của địa phương mà chính quyền trung ương không thể nào giải quyết tốt hơn người tại chỗ. Chính quyền đô thị cần có nhiều trách nhiệm và quyền hạn hơn. Chính quyền trung ương nên chỉ đạo chung và ít can thiệp trực tiếp vào hoạt động của địa phương. Nghĩa vụ tập thể và nghĩa vụ cá nhân chủ nghĩa của các nhà lãnh đạo được quy định rõ ràng và người dân có thêm nhiều nhịp, điều kiện thuận lợi để cùng với quốc gia xây dựng, phát triển thành thị. Ngoài ra, với việc định rõ quyền hạn và trách nhiệm cá nhân chủ nghĩa của các nhà lãnh đạo then chốt trong chính quyền thành thị, cơ cấu quản lý thành phố có thể được tổ chức lại hiệu quả hơn, theo hướng tư duy chiến lược đa ngành - phối hợp đa ngành, thay cho tư duy quản lý đơn ngành...