Thị trường sữa: Áp giá trần triệt tiêu cạnh tranh

Việc áp giá trần kiểu đánh đồng giữa DN nội và ngoại là thiếu công bằng và làm giảm động lực cạnh tranh của DN nội Theo phương thức quản lý giá hiện hành, các DN phải cung cấp cho cơ quan quản lý Nhà nước các thông tin về cấu thành giá, phải đăng kí giá hoặc quản lý duyệt y giá trần và giá sàn . Mặc dù được liệt kê theo nhiều cách, nhưng điểm then chốt nhất của các hành vi quản lý này luôn có xuất phát điểm là cấu thành giá. Thường ngày cơ quan quản lý sẽ đề nghị các DN kê khai các chi phí sản xuất của mình để quốc gia xây dựng mức giá sàn, giá trần. Đề nghị DN phải đăng kí trước khi đổi thay giá. Bù đắp bằng quỹ bình ổn để hàng hóa giảm giá. Cứng nhắc và dễ lách luật Với hàng trăm sản phẩm sữa trên thị trường, kiểu dáng và thành phần được thêm bớt khác nhau từ nguồn sữa nhập cảng thì rất khó quản bằng giá trần. Sữa không như xăng dầu chỉ có 1-2 loại mà rất đa dạng nên có thể quản được giá vật liệu đầu vào nhưng giá thành phẩm thì cực kỳ khó vì mỗi DN có công thức riêng, chẳng thể so sánh với nhau. Trong bảng giá trần với danh sách 25 dòng sản phẩm bị điểm danh, Bộ Tài chính không chỉ rõ cơ sở nào để áp các mức giá khác nhau dành cho các sản phẩm có cùng trọng lượng của các nhà sản xuất khác nhau. Người dân có quyền đặt câu hỏi về chất lượng sản phẩm sau khi áp giá trần bởi điều này Bộ Tài chính không dễ dàng quản. Hơn nữa, áp giá trần là dùng biện pháp hành chính cứng nhắc, hiệu quả thấp nhất trong mọi cách thức quản lý giá. Muốn đạt kết quả cao hơn thì phải tạo điều kiện để DN cạnh tranh với nhau, từ đó có sản phẩm chất lượng cao với mức giá tốt nhất thì người dân mới được hưởng lợi hoàn toàn. Những lo ngại này không phải là không có cơ sở vì ngay sau tuyên bố của Bộ Tài chính, nhiều DN đã tung sản phẩm mới với trọng lượng thấp hơn hay thay tên đổi họ một số dòng sữa. Tuy nhiên, cơ quan chức năng cũng tức tốc cho rằng điều này hoàn toàn không phải nhằm đối phó với trần giá sữa mà là chiêu cũ DN thường dùng nhằm đẩy mạnh thương hiệu, kích cầu hoặc tăng giá. Sản phẩm mới hoặc thay đổi kiểu dáng bao bì đều phải đăng ký giá lại từ đầu và cơ quan quản lý có quyền kiểm tra hoài của các mặt hàng đó. Để đảm bảo thị trường sữa cạnh tranh, cần có những giải pháp căn cơ gỡ khó cho sữa nội. Trên thực tế, người tiêu dùng không rõ mức giá giảm bây giờ đã đúng quy định chưa. Nhiều dòng sữa có giá bán lẻ được Bộ Tài chính quy định thấp hơn hẳn giá bán trên thị trường nhưng sau khi cộng tối đa 15% phí cho phép thì giá chỉ giảm rất nhẹ. Có nhiều cách để lách giá. Tỉ dụ, giá bán sỉ tính bằng giá bán buôn tối đa do Bộ Tài chính công bố cộng thêm tối đa 15% phí. Tuy nhiên, hoài mỗi nơi khác nhau, chưa kể đại lý không niêm yết giá bán lẻ mà chỉ thông báo giá bán lẻ nên DN và đại lý sẽ có đủ kẽ hở để hưởng lợi ngoài vòng kiểm soát của cơ quan quản lý. Đặc biệt, việc áp giá trần kiểu đánh đồng giữa DN nội và Diệt côn trùng ngoại là thiếu công bằng và làm giảm động lực cạnh tranh của DN nội vì tự bản thân các DN đã cạnh tranh với nhau nhằm đưa ra sản phẩm chất lượng có giá tốt cho người tiêu dùng. Nếu áp trần giá như nhau sẽ vô tình triệt tiêu sản xuất trong nước với các nạm về tiết giảm uổng, sáng tạo kiểu dáng, chất lượng mà hướng DN chuyển dịch sang du nhập. Hơn thế, áp giá trần sẽ “tước” quyền tự lên kế hoạch sinh sản, kinh dinh, kế hoạch về giá thành đối với các DN sữa. Giá trần không chỉ ảnh hưởng đến 5 DN bị thanh tra và phát hiện sai phạm mới đây mà mọi DN đều phải dựa vào 25 sản phẩm chuẩn để tâm tính lại giá các sản phẩm của mình. Như vậy là đánh mất tính cạnh tranh của thị trường. Để bảo đảm thị trường sữa cạnh tranh, cần có những giải pháp căn cơ gỡ khó cho sữa nội. Có thể mất 5-10 năm để hoàn tất chính sách và thực hành việc gỡ khó cho sản xuất sữa trong nước, bởi có nhiều việc phải làm, không thể đốt cháy tuổi. Hệ lụy hiển hiện Bản tính của hành vi quản lý theo mệnh lệnh hành chính có tác dụng điều chỉnh một hoặc một đôi hành vi cụ thể của DN. Nhưng khi DN thay đổi các yếu tố qua đó làm ảnh hưởng đến cấu thành giá mà cơ quan quản lý xây dựng khiến các công thức tính giá tất nhiên không còn tác dụng. Có nhiều cách thức và lí do để DN đưa ra để biện minh cho việc đổi thay giá. Việc cơ quan quản lý phải chạy theo giá sữa trong thời gian qua là minh chứng tiêu biểu cho lập luận trên. Theo Điều 15 và Điều 16 của Luật Giá quy định, Nhà nước thực hành bình ổn giá trong trường hợp hàng hóa thuộc diện bình ổn, trong đó có sữa cho con trẻ dưới 6 tuổi. Song chỉ dựa vào điều này là chưa đầy đủ. Bởi việc quy định khung giá cũng là một trong các biện pháp bình ổn giá bên cạnh các biện pháp khác như mua vào - bán ra, đăng ký, kê khai giá, kiểm soát tồn kho… Tuy nhiên, để áp giá trần - tức thị Nhà nước định giá thì lại phải tuân theo đúng quy định tại Điều 19 về các mặt hàng do quốc gia định giá. Trong đó, có quy định rất rõ ràng là mặt hàng phải có sự thống lĩnh thị trường của DN. Chưa kể chúng ta cũng phải cứ vào Luật Cạnh tranh để xác định DN có thống lĩnh thị trường hay không. Do đó nếu chỉ căn cứ vào Luật giá lập luận của Bộ Tài chính là chưa đủ. Thủ tướng khi ưng đề xuất áp trần giá sữa đã chỉ đạo phải soát kỹ quy định của luật và xác định tính hợp pháp, do đó Bộ Tài chính cần làm rõ hơn để tránh phạm luật. Khi đã tuân theo cơ chế giá thị trường, thì giá cả phải hình thành và vận động theo các quy luật vốn có của nó. Thành ra, chính sách giá không có nhiệm vụ phải thực hành chính sách từng lớp. Tuy nhiên, khi thực hành cơ chế giá thị trường, quốc gia không quên làm tốt chính sách an sinh xã hội để hỗ trợ các đối tượng gặp khó khăn khi phải đối mặt với cơ chế giá thị trường. Vì giá thị trường là một trong những dụng cụ phân phối tổng sản phẩm xã hội, nhưng sự phân phối của thị trường thường không công bằng, nên quốc gia vẫn phải kiểm soát về giá để để khắc phục những khuyết tật của cơ chế giá thị trường. Bên cạnh đó, chính sách an sinh xã hội phải được thực hiện bằng nhiều chính sách đồng bộ, bằng việc huy động tổng hợp các nguồn lực của xã hội theo tinh thần xã hội hóa.  Diet gian  Ai giám sát quản lý giá Giá sữa bị áp trần, giá thuốc không thể quản, giá điện gánh cả phần công ích, còn giá xăng dầu lại bị các cơ quan quản lý... Đùn đẩy. Đó là thực trạng quản lý giá rất... Tùy hứng ở Việt Nam. Nói là tùy hứng bởi đây đều là các mặt hàng cần yếu trong đời sống và huyết mạch của nền kinh tế nhưng lại chẳng có cách thức quản lý một cách “chuyên nghiệp” nào cả. Đối với mặt hàng xăng dầu, một số chuyên gia thì cho rằng không thể để cho Bộ Tài chính quản lý giá trong khi quản lý kinh dinh xăng dầu lại là Bộ công thương nghiệp. Bởi vì giá chẳng thể tách khỏi hoạt động kinh dinh. Giá không thể tách khỏi hoạt động quản lý thị trường nên vừa rồi hết thảy hiệu quả của việc quản lý giá xăng dầu không tốt. Nó liên quan đến việc phân công bổn phận không rõ ràng khi Bộ Tài chính chỉ quản lý giá trong khi đó cả thảy các phần việc khác hệ trọng đến thị trường xăng dầu là thuộc về Bộ công thương nghiệp. Do đó, phải chuyển quyền quản lý giá xăng dầu về cho Bộ công thương nghiệp quản lý là hoàn toàn hợp lý. Tuy nhiên, chuyên gia kinh tế, TS Lê Đăng Doanh lại cảnh báo: Bộ Công Thương vừa có Cục Quản lý cạnh tranh và kiểm soát độc quyền, vừa quản lý giá, vừa lại trực tiếp là chủ sở hữu, vừa trực tiếp quản lý quốc gia... Nên, phải quy định rõ: Ai giám sát Bộ công thương nghiệp và quyền của người dân và người tiêu dùng như thế nào? Nếu không có sự giám sát, đây lại là một sự tập trung quyền lực vào một bộ hay một cá nhân chủ nghĩa... Khi đó, có thể Bộ sẽ rất công tâm, vừa khuyến khích cạnh tranh, vừa kiểm soát độc quyền, sẽ công khai minh bạch thì người dân được nhờ. Nhưng cũng có thể Bộ nắm toàn quyền và chịu bổn phận toàn quyền, sẽ lại tiếp chuyện đứng ra bảo vệ lực lượng độc quyền... Rất nhiều ý kiến cũng cho rằng, từ thực tại khó khăn trong quản lý giá sữa của Bộ Công Thương hay quản lý giá thuốc của Bộ Y tế thời kì qua cho thấy đã đến lúc những bất cập trong việc quản lý giá cả các mặt hàng theo kiểu “liên bộ” cần phải được sửa đổi để quy về một mối hợp nhất. Tuy nhiên, hiện giờ cơ quan quản lý, nghiên cứu và giám định giá lại đang thuộc Bộ Tài chính. Một câu hỏi đặt ra là, khi đưa việc điều hành giá xăng dầu về Bộ công thương nghiệp thì những vướng mắc tương tự về giá của các mặt hàng thuốc y tế và sữa sẽ do ai quản lý, điều hành? Trong khi đó, Luật Giá giao cho Bộ Tài chính là cơ quan làm mối giúp Chính phủ trong việc điều hành giá cũng như quản lý giá. Hơn nữa, Luật Giá quy định, Bộ Tài chính chỉ quản lý về giá, thanh tra, thẩm tra, chỉ dẫn song hành cùng các bộ điều hành cụ thể theo sự phân công của Chính phủ. Còn Bộ trưởng Bộ Công Thương Vũ Huy Hoàng trong phần trả lời Quốc hội mới đây cũng khẳng định “không muốn nhận việc này” và chỉ muốn Bộ Tài chính là cơ quan chủ trì điều hành giá, Bộ công thương nghiệp kết hợp. Điều quan yếu, ngay sau phần phát biểu này, ông Hoàng cũng thừa nhận: thật ra đây là tổ liên ngành, nếu có bộ nào không đồng ý là phải báo cáo Thủ tướng Chính phủ quyết định. Vậy là “quả bóng” quản lý giá được đá vào chân “thủ môn” - Thủ tướng. Cũng có quan điểm cho rằng, trước khi giao việc điều hành giá xăng dầu cho Bộ Công Thương, Chính phủ nên song song thực hiện hai việc: Một là, tách bạch chức năng quản lý Nhà nước với chức năng chủ sở hữu các DN - hiện là các tập đoàn kinh tế như Tập đoàn xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) đang chiếm hơn 50% thị phần xăng dầu và Tập đoàn Dầu khí nhà nước Việt Nam (Petrovietnam) đang sinh sản và cung ứng tới 30% lượng xăng, dầu cho sơn hà. Hai là, điều chuyển Cục quản lý giá thuộc Bộ Tài chính về Bộ Công Thương để thống nhất quản lý đối với tuốt các mặt hàng thuộc diện Nhà nước quản lý giá đang tồn tại bất cập như hiện nay. Bởi, việc chuyển chức năng quản lý giá từ bộ này sang bộ khác về cơ bản sẽ không đổi thay quan hệ giữa Nhà nước và thị trường. Nhưng vấn đề then chốt cần giải quyết là làm sao để công khai, minh bạch, kiểm soát chém các hành vi độc quyền, đảm bảo ích lợi tổng hòa của cả quốc gia, thị trường và người dân thì tuồng như lại là câu chuyện chưa... Nghĩ ra hồi kết. Từ Minh TS Vũ Đình Ánh